تبریز جوان– لیلا حسین‌زاده: مدارس به شیوه جدید در ایران سابقه چندانی ندارد و فقط در یکی دو قرن اخیر فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. در قدیم فقط مدارس طلبگی بود که به شیوهای منظم و کلاسیک عمل میکرد.
در این مدارس دروس مختلف دینی و اعتقادی توسط علمای اهل فن جهت تربیت روحانیون جوان تدریس می‌شد و این مربوط میشود به دوران بعد از ورود اسلام به ایران؛ در حالی که قبل از آن در دوره‌های مختلف پادشاهی خواندن و نوشتن مخصوص قشر محدود و مشخص و در اغلب آنها تبعیض آشکار و بارز بود. بعد از اسلام به غیر از مدارس دینی، مکتبها نیز فعالیت داشتند و خواندن و نوشتن را به کودکان میآموختند ولی در اغلب آنها تنبیههای سخت بدنی حرف اول را می‌زد.
زمانی بود که آن عده معدودی از دانشمندان که به‌طور انفرادی دست به اختراعات و کشفیات می‌زدند هیچ ارتباطی با همکاران خود در شهرهای دیگر نداشتند و کسی هم نبود که با آنها در رقابت باشد. به تدریج که دانشمندان برای انتقال یافتههای خود شاگردانی را در کلاسهای خود پذیرفتند، عملا پایههای آموزش عمومی و همهگیر قوت گرفت و مدارس به عنوان کلاسیکترین مکانها چه به عنوان پرورشی و چه به لحاظ رشد همگون و تدریجی آموزشی علوم معرفی شدند.
در این میان تبریز به عنوان کهن‌ترین شهر ایران، از قدیم‌الایام یک شهر فرهنگی با سابقه تاریخ و تمدن بالا بوده و بیشتر از سایر شهرهای ایران کباده مدنیت، علم و پیشرفت را می‌کشید و اگر قرار بود مدرسه‌ای به شکل مدرن و امروزی آن دوران درجایی احداث شود، قطعا تبریز بیشترین شانس میزبانی این مدرسه را داشت.
مدارس تبریز از حمله مغول تا استیلای صفویه
اگر بخواهیم نگاهی به تاریخ احداث مدارس بعد از حمله مغول داشته باشیم، باید از مدرسه‌ای یاد کنیم که عمادالدین ابونصر محمدبن ملک صدرالدین تبریزی در آن دفن شد. این مدرسه با نام مدرسه صدریه پیش از سال ۶۶۸ موجود بوده است.
مجدالدین اسعد رومی که مدتی حاکم شیراز بود در تبریز مدرسه‌ای تاسیس کرد و ابن بطوطه در سفر به تبریز از مدرسه زیبایی که بر مراز غازان‌خان با زاویهای بنا شده بود، یاد میکند. نزدیک مسجد جامعی که علی شاه گیلانی وزیر بنا کرده بود نیز مدرسه‌ای مفروش با سنگ مرمر و دیوارهای مزین به کاشی وجود داشت.
مجدالدین ابوسعید محمدبن ابی‌المفاخر مدرسه‌ای زیبا نزدیک مسجد جامع تبریز احداث کرد و دربهایی به جامع گشود و آن را وقف اصحاب امام شافعی کرد. این مدرسه قبل از سال ۷۲۳ برپا بوده است. احتمال دارد این مدرسه همان مدرسه‌ای باشد که ابن بطوطه از آن یاد میکند و پیش از این به آن اشاره شد.
مدرسه واقع در بازار نزدیک میدان صاحبآباد تبریز را متعلق به اوزون آق قویونلو که مدتی در تبریز سلطنت کرده دانستهاند. اوزون حسن را پس از مرگ در همین مدرسه دفن کردند. خواند میر درباره منصب تدریس یکی از مدرسان مدرسه چنین میگوید: قاضی شیخم فاضلی است عالم و به حسب و نسب از جمله اشراف و اعاظم و حالا منصب تدریس تولیت مدرسه شریفه متعلق بدانجناب میدارد و بر وفق شرط واقف به لوازم آن مهم قیام و اقدام مینماید.
مدارس تبریز از دوره صفویه تا تاسیس دارالفنون
در دوره صفویه مدرسه طالبیه در بازار تبریز با صحن وسیعی بنا گردید. نام بانی و تاریخ ساختمان مدرسه به‌درستی معلوم نیست. نادر میرزا در تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز میگوید: « مدرسه مشهور و آباد تحت مسجد جامع سه طرف حجره است تحتانی و فوقانی، آنجا طلاب بسیار بودند… اکنون از آن اعتبار هیچ نمانده، گویند بانی آن میرزا طالب وزیر آذربایجان بود من ندانم او کیست و به چه تاریخ بوده.»
در تاریخ تبریز تالیف دکتر محمد جواد مشکور آمده است که احتمالا میرزا ابوطالب وزیر از بزرگان عهد صفویه بوده است در هر صورت بنای مدرسه مذکور متعلق به قبل از صفویه در تعمیر آن کوشیدهاند. این مدرسه در سالهای ۱۳۲۷ و ۱۳۲۸ به همت یکی از تجار تبریز مرمت شد.
میرزا صادقخان اهل اشتهارد نیز مدرسه صادقیه را در انتهای شمالی راسته کوچه معروف به بازار صادقیه بنا کرد. وی در زمان شاه‌عباس دوم و شاه سلیمان از مستوفیان کشور بود.
به گفته نادرمیرزا، نایب السلطنه عباس‌میرزا بازار صادقیه را که رو به ویرانی نهاده بود از متولیان به سالی سیصد تومان اجاره و آن را تعمیر کرد و وجه قابلی هر سال به صلاب میرساند تا آنکه پس از انقضای مدت اجاره، متولیان به ادامه آن رضایت ندادند و آنگاه دیوانیان مالیاتی گزاف بر آن بستند و آن را به وراث تحویل دادند. در اثر این اقدام، دیگر مبالغی برای طلاب باقی نمانده و مدرسه از رونق افتاد. بعدها در اوایل قرن چهاردهم شمسی مدرسه تعمیر و دایر گردید.
در تاریخ تبریز، ظهیرالدین میرزا محمد ابراهیم از بزرگان صفویه بانی مدرسه‌ای موسوم به صفویه معرفی شده است. مسجد و مدرسه حاج صفرعلی به همت بازرگانی موسوم به حاج صفر علی در نیمه اول قرن سیزدهم هجری در میان بازار تاسیس شد. این مدرسه و مسجد در زمان نادرمیرزا آباد و پررونق بود.
حاج علی‌اصغر خواجه مازندرانی مدرسه و مسجدی در کوی حرمخانه نزدیک سرای خود عمارت نمود. در نیمه دوم قرن سیزدهم شکستی در بنا پدید آمد که به هزینه اقلیمیا خانم دختر نایب‌السلطنه عباس میرزا مرمت شد.
مترجم کنسولگری روس در ایران میرزا علی‌اکبر خان مدرسه‌ای در سال ۱۲۶۶ احداث و موقوفاتی برای آن تعیین کرد. صنیع‌الدوله در مرآت البلدان از مدارس طالبیه، صادقیه، حاج صفرعلی و خواجه علی‌اصغر یاد و اظهار میکند که مدارس دیگری هم در تبریز وجود داشت.
ایجاد مدارس جدید در تبریز پس از تاسیس دارالفنون
پس از تاسیس دارالفنون در سال ۱۲۷۵ هجری مدرسه‌ای به سبک و شیوه دارالفنون که بیشتر جنبه نظامی آن غلبه داشت در تبریز تاسیس شد. ریاست این مدرسه به محمدصادق خان سرهنگ از فارغ‌التحصیلان طراز اول دارالفنون داده شد و همان رشته علومی که در دارالفنون تدریس می‌شد برنامه تحصیل این مدرسه نیز در نظر گرفته شد.
به غیر از مدرسه تبریز، مدرسه مشیریه، مدرسه همایونی اصفهانی در سال ۱۳۰۰ هجری و مدارس آمریکایی و سن‌لوئی در تهران و مدارس دخترانه خواهران سن و نسان دوپول فرانسوی در ارومیه، سلماس، تبریز و اصفهان و مدرسه معروف رشدیه در تبریز و تهران بوجود آمدند.
همچنین مدرسه کمال به مدیریت میرزا حسین‌خان طبیب زاده در سال ۱۳۱۶ هجری قمری، مدرسه لقمانیه به مدیریت لقمان الممالک به سال ۱۳۱۷ هجری قمری تاسیس شدند.
اولین مدرسه به سبک نوین ایران در سال ۱۳۰۵ قمری توسط میرزا حسن رشدیه در محله ششگلان تبریز احداث شده است.
معروف‌ترین مدارس جدید تبریز پس از تاسیس دارالفنون
دبیرستان نجات در ۱۲۸۷ ه.ش به مدیریت یوسف نجات افتتاح شد. در سال ۱۲۹۴ مدرسه روسی با مدرسه نجات متحد شد که در این موقع محل مدرسه در جنب بازار صفی در حیاط‌های انجمن بود و منظور از این اتحاد تدریس زبان فارسی به شاگردان مدرسه روسی بود.
وجه تسمیه این دبیرستان آنست که چون طبقه آزادیخواه و ترقیخواه کشور خواهان بسط فرهنگ و توسعه علم و دانش و نجات مردم از جهل و بی‌سوادی بودند موسس آن با تصویب مرحوم حاج میرزاعلی رشدیه و برادر شادروان حاج میرزا حسن رشدیه، مدرسه «نجات» نامگذاری شد.
در سال ۱۲۹۱ شمسی آقای رضاقلی رشدیه مدرسه فرانکو پرسان را به روش مدرسه سن و نسان فرانسویان در تبریز که خود تحصیلکرده آن مدرسه بود تاسیس کرد و نام آن را دبیرستان رشدیه نهاد.
در سال ۱۳۲۰ موقع اشغال تبریز از طرف ارتش شوروی مدتی ساختمان دبیرستان محل اقامت ارتش خارجی بود، پس از تخلیه آن دبیرستان دوباره دایر شد و آقای حسین کاوه کفالت و نظامت دبیرستان را عهدهدار بود. از سال ۱۳۲۱ آقای رشدیه دوباره شخصا اداره مدرسه را به عهده گرفت.
اما دبیرستان فردوسی(محمدیه) جزو بهترین و معروف‌ترین دبیرستانهای تبریز است که هم اکنون نیز در سطح کشوری چندین دانش‌آموز با استعداد و ممتاز برای شرکت در المپیادهای جهانی شرکت داده است.
مدرسه محمدیه در ۲۶ آذر ۱۲۹۵ خورشیدی با کوششهای دکتر عباسی لقمان ادهم (اعم الملک) اولین موسس فرهنگ آذربایجان بعد از مشروطیت تاسیس شده است. دکتر اعلمالملک قبلا و در ۱۲۹۱ برای کمک به امور فرهنگی، مدرسه فیوضات را دولتی کرده بود. در سال ۱۳۱۳ بود که این مدرسه متوسطه به دبیرستان فردوسی تغییر نام داد که در این زمان به غیر از سه کلاس دوره اول دارای ۶ کلاس دوره دوم بود. کتابخانه دبیرستان در سال ۱۲۹۹ به سعی و تلاش آقای امیرخیزی تشکیل یافت.
در سال ۱۳۰۱ شمسی به دستور و تشویق مرحوم محمدعلی تربیت رئیس فرهنگ وقت، رسول عطایی اقدام به تاسیس مدرسه‌ای به‌نام «همت» کرد که دارای چهار کلاس ابتدایی بود. در سال ۱۳۰۶ دوره اول دبیرستان نیز بدان افزوده شد. بعدها به حکم شفاهی آقای حکمت فرهنگ وقت دوره دوم نیز تشکیل شد. در بهمن ۱۳۰۴ به دستور فرهنگ ایالتی اسم مدرسه به‌نام شاعر معروف «سعدی» نامیده شد.
دبستان حکمت نیز در ۱۰ آبان ماه ۱۲۸۷ توسط میرزا باقر حکمت تاسیس شد. این دبیرستان تا سه ماه از تاسیس دارای سه کلاس و پس از چند ماه شامل پنج کلاس بوده و به تدریج به یازده کلاس رسید که در بعضی سال‌ها بیش از هزار نفر دانش‌آموز را پذیرا بود.
بعد از تاسیس مدرسه محمدیه (فردوسی) کلاسهای متوسطه این مدرسه به آنجا انتقال یافت. آقای حکمت در جهت بالا بردن سطح فرهنگ و شناخت ماهیت تحصیل و مدرسه نقش بارزی داشت.
وضعیت موجود برخی از مدرسههای تبریز در دوره ناصرالدین شاه قاجار
تاسیس اولین مدرسه کر و لال‌ها
مدرسه کر و لال‌ها را جبار باغچه‌بان در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رئیس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد. باغچه‌بان طی سال‌ها تعلیم و تربیت به کودکان به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می‌گویند.
شهر دانشگاهی عظیم ربع رشیدی تبریز
در قرن هشتم هجری قمری، خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی شهر دانشگاهی ربع رشیدی را به‌عنوان بزرگترین مجموعه موقوفی، علمی، آموزشی و مذهبی عصر در شرق تبریز بنا نهاد. این مجموعه با جذب دانشمندان، اطبای ممتاز، هنرمندان ماهر، عارفان و صوفیان از اقصی نقاط کشور و جهان به یک شهر دانشگاهی عظیم و بی‌نظیر در نوع خود مبدل شد.
سازمان فضایی ربع رشیدی و دستاوردهای معماری و شهرسازی آن حاصل قرنها استمرار و تعالی الگوهای شهرسازی و معماری ایران باستان و تلفیق و اتحاد آنها با اندیشه و جهانبینی عمیق و ناب اسلامی بود که نشانههای آن را در شواهد مرتبط با این شهر می‌توان یافت، از این رو پس از گذشت حدود هفت قرن هنوز می‌توان این شهر را به عنوان یک ایده قوی مورد توجه قرار داد.
وضعیت سواد و آموزش و پرورش معاصر در آذربایجان
طبق سرشماری مهرماه ۱۳۶۵ از سه میلیون و ۲۶۴ هزار و ۷۱۰ نفر جمعیت ۶ سال به بالا در آذربایجان‌شرقی ۵۲.۲ درصد باسواد بودهاند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۶ تا ۱۴ ساله ۷۵.۵ درصد و در گروه سنی ۱۵ سال به بالا ۴۱ درصد بوده است. در بین افراد لازمالتعلیم (۶ تا ۱۴ سال) نسبت باسوادی در نقاط شهری ۸۸.۵ درصد و در نقاط روستایی ۶۵.۲ درصد بوده است.
بعد از انقلاب آموزش و پرورش آذربایجان‌شرقی در سطوح مختلفی مانند آموزش ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، هنرستان فنی، خدمات بهداشتی، کودکان استثنائی، کودکستان، مهد کودک و شبانه فعالیت دارد. در مهرماه ۱۳۶۵ ش. از جمعیت ۶ تا ۲۴ ساله استان آذربایجان شرقی ۴۸.۴ درصد در حال تحصیل بودهاند. این نسبت در نقاط شهری ۵۸.۵ درصد و در نقاط روستایی ۳۹.۳ درصد بوده است.
در این استان ۷۲.۲ درصد از کودکان، ۶۴.۷ درصد از نوجوانان و ۱۹.۸ درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشتهاند. این نسبت در بین گروههای مختلف سنی جوانان یکسان نیست و از ۳۲.۲ درصد در بین جوانان ۱۵ تا ۱۸ ساله به ۸.۱ درصد در بین جوانان ۱۹ تا ۲۴ ساله میرسد.
بر اساس نتایج تفصیلی سرشماری مهرماه ۱۳۶۵ ش. در نقاط شهری و روستایی آذربایجان‌شرقی ۲۴ هزار و ۳۲۸ نفر آموزگار دوره ابتدایی و ۱۲ هزار و ۲۱۰ نفر دبیر دوره متوسطه و راهنمایی وجود داشته است.
وضعیت آموزش عالی معاصر در آذربایجان
دانشگاه تبریز در آبان ۱۳۲۶ شمسی طبق تصویبنامه هیات دولت با دو دانشکده ادبیات و پزشکی آغاز به‌کار کرد و قانون تاسیس آن در سوم خرداد ۱۳۲۸ ش. با یک ماده و هفت تبصره در مجلس شورای ملی سابق به تصویب رسید. دانشگاه تبریز ابتدا با کمترین وسایل و چند مدرس در تعدادی اتاق اجارهای در داخل شهر آغاز به کار کرد؛ ولی امروز در پهنهای بیش از ۳۰۰ هکتار در مدخل شرقی شهر به‌نام شهر دانشگاهی واقع است. دانشکدهها، کتابخانه و رستوران ویژهای دارد. به‌علاوه در دانشگاه یک کتابخانه مرکزی نیز وجود دارد که هزاران جلد کتاب در مخازن آن موجود است.
در سال ۱۳۶۶ ش. تعداد ۲۶ طرح توسط استادان این دانشگاه به اجرا درآمد و در همین سال ۱۲ عنوان کتاب و نشریه از سوی این دانشگاه به چاپ رسید. تعداد دانشجویان ورودی در سال ۱۳۶۶ ش. دو هزار و ۶۱۱ نفر بوده که از این تعداد ۳۵۷ نفر در مقطع کاردانی، دو هزار و ۲۰۶ نفر در مقطع کارشناسی و ۴۸ نفر در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل مشغول شدند.
همچنین جمعا یک‌هزار و ۴۴ دانشجو از تحصیل فراغت پیدا کرده‌اند که ۲۴۹ نفر از این عده در مقطع کاردانی، ۷۵۴ نفر در مقطع کارشناسی و ۴۱ نفر در مقطع کارشناسی ارشد بودهاند. در سال مذکور تعداد سه هزار و ۶۶۰ نفر از دانشجویان از امکانات ۲۱ خوابگاه دانشجوی بهرهبرداری کرده‌اند.
دانشگاه آزاد اسلامی نیز در آذربایجان‌شرقی تاسیس شده و واحدهای آن در تبریز، اردبیل، آذرشهر، سراب، شبستر، مراغه و مرند دایر است. رشتههای تحصیلی این دانشگاه در آذربایجان‌شرقی عبارتند از پزشکی، پرستاری، مامایی، علوم آزمایشگاهی، دامپزشکی، زبان انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات عرب، فرهنگ و معارف اسلامی، کشاورزی، علوم اقتصادی، حقوق قضایی، حسابداری، دبیری ریاضی، مهندسی، برق و عمران، مدیریت صنعتی.
وضعیت کنونی آموزش و پرورش در آذربایجان‌شرقی
بر اساس نتایج سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۵، ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ تبریز جوان باسوادی استان به‌ترتیب برابر ۵۳.۸، ۷۵.۴، ۸۱.۶، ۸۲.۱ و ۸۴.۷ درصد بوده است.
همچنین در طی سالهای فوق درصد باسوادی برای مردان به‌ترتیب برابر ۶۵.۳، ۸۲.۴، ۸۷.۳ و ۸۹.۳ درصد و تبریز جوان باسوادی زنان در طی سالهای فوق نیز به ترتیب برابر ۴۱.۶، ۶۸.۲، ۷۶.۷ و ۷۹.۹ درصد بوده است.
در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۹۶ تعداد ۶۹۷ هزار و ۳۸۹ نفر دانش‌آموز در کلیه ردههای آموزشی استان مشغول به تحصیل بوده که از این تعداد سه هزار و ۶۰۹ نفر در دوره استثنائی، ۵۹ هزار و ۴۰۶ نفر پیش‌دبستانی، ۳۶۰ هزار و ۸۷۹ نفر ابتدایی، ۱۵۲ هزار و ۲۸۹ نفر متوسطه دوره اول، ۱۰۶ هزار و ۱۸۱ نفر متوسطه دوره دوم و بقیه در دوره‌های تکمیلی عمومی و تکمیلی بزرگسال مشغول به تحصیل بوده است.
از تعداد کل دانش‌آموزان استان، سهم دختران برابر با ۴۷.۵۸ درصد (۳۳۱ هزار و ۸۸۱ نفر) و پسران ۵۲.۴۲ درصد (۳۶۵ هزار و ۵۰۸ نفر) بوده است.
نهضت سوادآموزی
در سال ۱۳۹۵ تعداد ۲۴ هزار و ۸۳۰ نفر در دوره‌های نهضت سوادآموزی استان (دوره سوادآموزی، دوره انتقال و دوره تحکیم) شرکت نمودهاند که از این تعداد ۱۳ هزار و ۹۳۹ نفر مربوط به نقاط شهری (۵۶.۱ درصد) و ۱۰ هزار و ۸۹۱ نفر مربوط به نقاط روستایی (۴۳.۹ درصد) استان بوده است. سهم مردان از این تعداد ۲۲.۹ درصد و زنان ۷۷.۱ درصد بوده است.
وضعیت کنونی آموزش عالی در آذربایجان‌شرقی
در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ تعداد ثبت‌نام شدگان در دوره‌های مختلف تحصیلی موسسات آموزش عالی استان ۵۰ هزار و ۱۷۸ نفر میباشد که ۲۹ هزار و ۷۷۷ نفر را مردان (۵۹.۳ درصد) و ۲۰ هزار و ۴۰۱ نفر را زنان (۴۰.۷ درصد) تشکیل میدهد؛ که از این تعداد سهم مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای حرفهای و دکترای تخصصی به ترتیب ۱۹.۵، ۴۶.۶، ۲۹.۱، ۱.۵ و ۳.۳ درصد است.
بیشترین تعداد ثبت‌نام شدگان مربوط به رشتههای گروه انسانی به تعداد ۲۱ هزار و ۸۶۲ نفر و کمترین به رشتههای گروه علوم پزشکی با ۲ هزار و ۴۵۵ نفر بوده است. در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ بیشترین تعداد ثبت‌نامی مربوط به دانشگاه آزاد اسلامی با ۱۹ هزار و ۱۲۴ نفر (۳۸.۱ درصد) میباشد.
در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ تعداد دانشجویان استان در دوره‌های مختلف تحصیلی موسسات آموزش عالی در رشته و گروههای مختلف ۱۸۷ هزار و ۲۳۰ نفر بوده مه نسبت به سال تحصیلی ماقبل ۹.۹۸ درصد کاهش نشان میدهد. همچنین در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ تعداد فارغ‌التحصیلان دوره‌های مختلف تحصیلی استان ۴۰ هزار و ۷۰۹ نفر بوده که بیشترین آن مربوط به دوره کارشناسی با ۲۳ هزار و ۸۱۵ نفر (۵۸.۵ درصد) بوده است.
در سال ۱۳۹۵ تعداد ۳۷ هزار و ۴۸۳ نفر در دوره‌های آموزشی سازمان فنی و حرفهای استان شرکت نمودهاند که نسبت به سال قبل ۶.۳ درصد افزایش داشته است همچنین در این سال ۱۶۵ نفر مربی در ۲۳ مرکز آموزشی مشغول به‌کار بوده است.
**منابع و مواخذ:
-نیکنام لاله، ایوب؛ ذوقی، فریبرز (۱۳۷۴). تبریز در گذر تاریخ- نگاهی به تاریخ آذربایجان (چاپ اول). انتشارات یاران.
-کی‌نژاد، محمدعلی؛ بلالی اسکویی، آزیتا (۱۳۹۰). بازآفرینی ربع رشیدی بر اساس متون تاریخی (چاپ اول). موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
-افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۹). نگاهی به آذربایجان‌شرقی، انتشارات موسسه تحقیقاتی و پژوهشی رایزن
-فصل آموزش (۱۳۹۵). سالنامه آماری استان آذربایجان‌شرقی، انتشارات سازمان مدیریت و برنامهریزی آذربایجان‌شرقی.
انتهای پیام/۶۰۰۲۶/س/ر
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰