کرونا و شیوع پارادوکس‌ها – تبریز جوان

واپسین روزهای بهمن‌ماه بود ویروس مرموز و سمج کویید۱۹ با غلبه بر رقبایی سرسخت و نه چندان اندک نظیر تحریم، بیکاری، فقر، گرانی، نارضایتی‌های سیاسی و مدنی و … در صدر چالش‌های پیش روی مردم قرار گرفت و شرایطی جدید، پیچیده و بسیار دشوار را برای میلیون‌ها ایرانی رقم زد.

با اوج گرفتن بحرانی که این روزها ایران و جهان را دربرگرفته و به شکلی فزاینده از مبتلایانش قربانی می‌گیرد، شبکه‌های اجتماعی پرشده از فیلم و کلیپ‌هایی که اظهارنظر مسئولان مختلف را درباره آغاز کار کرونا یادآوری می‌کند؛ از رئیس بیمارستان «مسیح دانشوری» به عنوان قطب درمان کرونایی‌های پایتخت گرفته تا گفت‌وگوی تلویزیونی رئیس سازمان پدافند غیرعامل که چند هفته پیش شیوع بیماری را عادی و تحت کنترل توصیف می‌کردند.

در حالی که شبکه‌های اجتماعی از تصاویر مهیب دفن اجساد در نقاط بی‌نام و نشان، برزمین افتادن برخی شهروندان، اصوات و ویدئوهای هشداردهنده و هراس‌انگیز و ارقامی بسیار فراتر از  آمار رسمی مبتلایان و قربانیان کرونا انباشته شده، رسانه‌های سنتی و به ویژه صدا و سیما وضعیتی متفاوت را انعکاس می‌دهند.

نگاهی هرچند سریع و گذرا به مشروح اخبار صدا و سیما، رویکردهای این رسانه فراگیر به بحران کرونا در ایران و جهان را آشکار می‌سازد؛ هراس و دستپاچگی کشورهای غربی بخصوص انگلیس، فرانسه و آلمان در مواجهه با شیوع گسترده کرونا، خودداری ترکیه از اعلام آمار مبتلایان و قربانیان، درگیری‌های سیاسی در واشنگتن بر سر فراگیری بیماری، فروکش بحران در چین و … .

این در حالی است که بسیاری از ناظران و ببیندگانِ برنامه‌ها و اخبار صدا و سیما معتقدند این رسانه، تصویری دلبخواه و غیرواقعی از اوضاع و احوال شهرها و شهروندان گرفتار کرونا را پخش می‌کند و به اصطلاح سعی دارد همه‌چیز را عادی و تحت کنترل جلوه‌دهد.

البته این رویکرد صدا و سیما صرف‌نظر از بخش مربوط به بازتاب ماوقع سایر کشورها و نمایش مصائب و گرفتاری‌های دول و جوامع غربی، حامیانی هم دارد که علت نرمالیزه کردن تصاویر و روایات مربوط به اوضاع کشور را جلوگیری از ایجاد التهاب و مقابله با جنگ روانی دشمنان داخلی و خارجی جامعه ایرانی می‌دانند.

از این منظر، دولت‌های متخاصم به رغم دست به گریبانی با دشمنی مشترک با نام ویروس کرونا، از فرصت پیش‌آمده برای ضربه زدن به نظام سیاسی و نیز مردم ایران چشم‌پوشی نخواهند کرد و راهبردهایی چون «ناکارآمدنمایی» حاکمیت و طرح اتهاماتی چون «پنهان‌کاری»، «دروغگویی»، «تمامیت‌خواهی» و «بی‌تفاوتی» مسئولان نسبت به سرنوشت مردم را به شکلی ویژه و با شدت و حدت بیشتر دنبال خواهند کرد.

با این حال، نتیجه عملکرد بسیاری از رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما تشدید بی‌اعتمادی و نیز واهمه در میان شمار قابل توجهی از شهروندان بوده و این را می‌توان از بسیاری از گفت‌وگوهای عمومی و محتوای شبکه‌های اجتماعی دریافت.

نکته قابل تامل اینکه رسانه‌های فراگیر علاوه بر پاسخگویی به نیازهای خبری مخاطبان و اطلاع‌رسانی درباره حقایق بحران، وظایف دیگری چون حفظ روحیه عمومی و جلوگیری از فروپاشی روانی جامعه، ارائه آموزش‌های اساسی و ضروری در هنگامه بحران و در کنار آن تحمل‌پذیر کردن خانه‌نشینی ناخواسته شهروندان، به دوش کشیدن بار مدارس و اماکن آموزشی تعطیل‌شده و …  را پیش رو می‌بینند.

گذشته از نحوه عملکرد رسانه‌ها و فراتر از آن، نوع مدیریت این بحران بی‌سابقه نیز محل بحث و نظرهای فراوان و متعارضی بوده است. یک هفته پس از به رسمیت شناختن بحران کرونا در کشور، رئیس جمهوری در نخستین جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا (سه‌شنبه ششم اسفندماه) اعلام داشت که از روز شنبه آینده اوضاع کشور به روال عادی بازخواهد گشت. این در حالی بود که همزمان با سخنان رئیس‌جمهوری، وزیر بهداشت از اوج‌گیری بیماری در هفته‌های پیش رو خبر داده و نسبت به عواقب رعایت نکردن هشدارهای بهداشتی اظهار نگرانی کرده بود.

هر چند برخی سخنان «حسن روحانی» در زمینه عادی‌شدن اوضاع را تلاشی برای برای مدیریت روانی جامعه خواندند اما پس از آن گلایه‌های «سعید نمکی» وزیر بهداشت در زمینه موانع فراوان مبارزه با کرونا، درخواست‌های متعدد نمایندگان و مسئولان استانی بهداشت و درمان به ویژه در استان‌هایی چون گیلان برای رسیدگی به مشکلات و در ادامه ناهماهنگی‌های مختلف میان دستگاه‌ها نشان داد کرونا بسیار سخت‌جان تر از آن چیزی است که بسیاری انتظار آن را داشتند به ویژه آنکه این روزها از احتمال کشدار شدن حضور این مهمان ناخوانده و بدشگون تا اردیبهشت وحتی خردادماه سخن به میان می‌آید.

اوج ناهماهنگی‌هایی که در کشاکش بحران اخیر به چشم خورد تصمیمات دوگانه در مورد مسدود کردن جاده‌های منتهی به استان‌های شمالی بود. بر اساس فیلم‌های پرشماری که در روزهای اخیر دست به دست شد، سرازیر شدن مسافران به سمت استان‌های شمالی باعث شد تا در شهرهایی چون آمل، مردم خود دست به کار شده و مانع از ورود افراد غیربومی به شهرشان شوند. اخبار پیاپی و متناقضی که رسانه‌ها درباره تعطیلی ادارات در استان‌ها و ساعات کاری ‌آن‌ها در آخرین ساعات هفته گذشته منتشر کردند نیز گویای بخشی دیگر از این ناهماهنگی‌ها بود.

در شرایطی که بنا بر اعلام رئیس‌جمهوری مقرر گشت تا تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا برای همه دستگاه‌ها لازم‌الاجرا باشد حتی در زمینه فعالیت اماکن مذهبی، ضدعفونی کردن این اماکن و همانطور که اشاره شد وضع محدودیت‌های آمد و شد، چالش‌ها و تعارضاتی بروز یافت. فایل صوتی که گفته می‌شد چند روز پیش از جلسه ستاد بحران شهر قم به بیرون درز کرده و حاوی مجادله مسئولان بهداشت و درمان با داعیه‌داران طب اسلامی بود دیگر پارادوکس قابل توجه در کشاکش بحران کرونا بود.

در این فضای پارادوکسیکال، انتشار فیلم‌های مختلف از رقص محلی و غیرمحلی کادر درمان در بیمارستان‌های مختلف که برخی از آن ها حتی در صدا و سیما پخش شد پدیده‌ای بود که به رغم فراگیر شدن با واکنش‌های متضادی روبرو شد؛ بسیاری آن را اقدامی در خور ستایش برای حفظ روحیه پزشکان و پرستاران و کل جامعه دانسته و شماری آن را به باد انتقاد گرفتند.

در کنار دوگانه‌های سیاسی که پیرامون پدیده کرونا شکل‌گرفت و نمونه‌ بارز آن «دموکرات» خطاب کردن ویروس از سوی معاون وزیر بهداشت بود، نظرات موافق و مخالف بسیاری به راه افتاد، توصیه‌ و گمانه‌زنی‌های بهداشتی نیز بعضا وارد فازهایی دوگانه شد. از جمله قولی از یکی از متخصصان سرشناس و تلویزیونی بیماری‌های عفونی در زمینه سرایت کرونا به حدود ۴۰ درصد از مردم پایتخت منتشر و اندک زمانی بعد از آن تکذیب شد؛ وضعیتی که در مورد آمار و اطلاعات مربوط به شیوع و درمان بیماری بسیار به چشم می‌آید.

در فضایی که بسیاری از رسانه‌های خارجی هم از مشاجره و حتی زد و خورد شهروندان متمدن غربی بر سر دستمال توالت تصاویری منتشر کرده و از هجوم آنان به قفسه‌های اقلام غذایی و بهداشتی گزارش دادند، نذر ماسک و الکل و … در ایران، خودداری از هجوم به فروشگاه‌ها، اقدامات خودجوش مردمی چون ضدعفونی کردن عابربانک‌ها، تعبیه مواد شوینده و دستکش در تاکسی ها و پمپ‌های بنزین و … باعث شد تا بسیاری به ایرانی بودن خود ببالند و از تعابیر شریف و فهیم و همدل برای توصیف مردم استفاده کنند. البته در همین حال بود که هجوم گروه‌های متعدد به سمت استان‌های شمالی در تعطیلات کرونایی، اصرار برخی شهروندان بر آمد و شدهای غیرضروری و جدی نگرفتن ابعاد بحران، بازهم بازار خودانتقادی از فرهنگ جمعی را داغ کرد.

در این فضا و به رغم بروز پارادوکس‌های گوناگون مدنی، فرهنگی و همچنین سیاسی و نیز تبعات اقتصادی ماوقع اخیر نیاز به مدیریت بحران واحد، هوشمند و برکنار از تناقض بیش از هر زمانی به چشم می‌آید و انتظار می‌رود در روزهای آتی برای شکست کرونا هم‌افزایی و هماهنگی جدی‌تری میان دستگاه‌های مختلف و مردم شکل‌گیرد.