تبریزی ها و مراسم عزاداری ” شاخسی” + فیلم

پایگاه خبری تبریز جوان| امیر لیل آبادی/«شاه‌ حسین گویان» مراسم مذهبی و سنتی است که در ایام ماه محرم در بسیاری از محله های تبریز به طور گسترده برگزار می‌شود. در زبان ترکی به این مراسم «شاخسی» می‌گویند که کوتاه‌ شده عبارت «شاه حسین» است.

چوب جایگزین شمشیر شد

این نوع عزاداری در تبریز از زمان صفویه آغاز شده است که در ابتدا عزاداران با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند که اتفاقاتی در این عزاداری سنتی ایجاد شد و چوب جایگزین شمشیر و نماد شمشیر شد.

رجز خوانی حماسی 

رژه «شاه حسین گوی» مراسم و رژه‌ای حماسی است که نشأت گرفته از اتفاقات شب عاشوراست. در این شب ۷۲ نفر از یاران سیدالشهدا به رهبری حبیب بن مظاهر زمانی که دل نگرانی حضرت زینب (س) را می‌بینند، به بیرون از خیام می‌آیند و شمشیرهای خود را بهم می‌زنند و یا حسین می‌گویند و به نوعی با رجز خوانی آمادگی و جان برکفی خود را به عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب (س) نشان دهند. رژه حسین گوی مردم تبریز نیز با تأسی به همین اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان برکفی نشان دهند.

محله به محله با شاخسی

تبریزی‌ها چوب به دست می‌گیرند تا اعلام کنند اگر روزی امام زمان (عج) ظهور کند این چوب‌ها یا همان شمشیرها را به دست خواهیم گرفت و رکاب ایشان به جنگاوری خواهیم پرداخت. عزاداران در دهه اول محرم در تبریز این رژه را انجام می‌دهند تا به طاغوت و ستمگران زمانه بگویند آماده مقابله با آنها هستند. حسینی می‌گوید: «این رژه در تبریز دو سه روز مانده به محرم آغاز می‌شود و تا روز عاشورا ادامه دارد. مراسم «شاه حسین گوی» در تمام محلات تبریز انجام می‌شود و در این محلات، منطقه‌ای را معین می‌کنند و عزاداران در آن تجمع می‌کنند. آن منطقه از پیش سیاه‌پوش می‌شود و منطقه را به نوعی غرق می‌کنند.»

شب های با صفای تبریز در محرم

این مراسم عزاداری سنتی عمدتاً شب‌ها برگزار می‌شود و در روز تاسوعا و عاشورا این عزاداران، چوب را کنار می‌گذارند و سینه‌زنی می‌کنند. حسینی می‌گوید: «در تبریز شاید صدها دسته عزاداری «شاه حسین گوی» برپا شود و به عزاداری بپردازند که برخی از آنان بالای ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد.» آئین عزاداری شاخسی ثبت ملی هم شده است.

بنیان گذار شاخسی در ایران

مراسم سوگواری و عزاداری امام حسین (ع) پس از شهادت آن حضرت و یارانش در خود کربلا به‌وسیله‌ی اهل بیت (ع) آغاز می‌شود و با آمیختگی‌های جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و قومی گونه‌های مختلف پیدا می‌کند. سینه زنی زنجیرزنی و شاخس واخسی از جمله این عزاداری‌ها می‌باشند. “شاخسی‌واخسی” صورت استحاله‌ یافته‌ی “شاه حسین وا حسین” و گوشواره‌ی مربّعی از شاه اسماعیل خطائی می‌باشد. همانگونه که می‌دانیم سماع نیز از مظاهر تاریخی تصوف بوده و قدمتی دیرین داشته است و شاخسی‌واخسی را در حقیقت بایستی صورتی خاص ازعزاداری سماع‌گونه با شمشیر دانست که حاصل پیوند یک مراسم آئینی عزاداری شیعی با یک مراسم آئینی صوفیانه می‌باشد. غازیان قزلباش به هنگام ایّام عزاداری محرم به برگزاری این مراسم می‌پرداخته‌اند و به هنگام شور نهایی کلمات “شاه‌حسین واحسین”، “حیدر حیدر” یا “الله الله” را دم می‌گرفتند. از همین‌روست که صورت غالب عزاداری مردم تبریز شهر پایتخت شاه اسماعیل، شاخسی‌واخسی می‌باشد.
این عزاداری به هنگام شور پایانی به دلیل غلبه‌ی شور ختم به  شمشیر می‌شده است. هرچند الگوبرداری از سوگ مسیح (ع) و آئین‌های عزاداری مسیحیّت به‌وسیله‌ی تاجران و سفیران دوره‌ی صفویّه در اروپا در مواردی مانند علم‌کشی و زنجیرزنی محتمل است، لکن این عزاداری مشخّصاً ریشه در سنّت‌های آئینی و مکتبی ایران دارد. در دوران اخیر جهت اجتناب از قمه‌زنی که صورتی نکوهیده دارد، به‌جای شمشیر از دسته‌های چوب استفاده می‌شود و بایستی گفت با حذف موارد غیرشرعی امروزه یکی از گونه‌های عزاداری، نشان‌گر گستردگی فرهنگ عاشورا و جلوه‌گاه شور و شعور حسینی(ع) می‌باشد.

شورا و جلوه‌گاه شور و شعور حسینی(ع) می‌باشد.