آوازه «شهریار» در افغانستان و تاجیکستان

تبریز جوان – فرشید باغشمال:  محمدکاظم کاظمی، شاعر و محقق نام‌آشنای افغانستانی، از چهره‌های شاخص شعر انقلاب در سال‌های اخیر است. گفتگوی «برگزاری فارس» را با سراینده مجموعه شعر «قصه سنگ و خشت» در مورد شعر و اندیشه شهریار می‌خوانید.

برتری شهریار، از همه کلاسیک‌سرایان

جناب کاظمی، جایگاه ادبی مرحوم شهریار و بی‌همتایی این جایگاه را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟

برتری و ممتاز بودن شهریار، دو قید مهم دارد: اولی قید زمان و دومی سبک ‌و‌‌ حال‌و‌هوا. مرحوم شهریار در مقطع زمانی خود که شعر کلاسیک در دوره گذار از شعر خیلی خیلی سنتی به شعر امروزین بود، قطعا سرآمد و ممتاز است. در حال و هوای شعر کلاسیک فارسی، وی جزو سرآمدان است و  شعرش جزو شعرهای مطرح است.  در این حیطه، تنها معدود شاعرانی از قبیل رهی معیری، عماد خراسانی و امیری‌فیروزکوهی را می‌توان همپایه دانست. در حالت کلی به نظر می‌رسد شهریار، از همه کلاسیک‌سرایان هم‌دوره خود که دغدغه شعر امروز را داشته‌اند  برتر ‌بوده‌است.

در خصوص قید دوم که اشاره کردید، بیشتر توضیح دهید.

اگر در پیکره کل شعر فارسی و در بین همه سبک‌های شعر فارسی بررسی کنیم، این سرآمدی نسبی خواهد بود. کسانی مثل نیما و اخوان و دیگران در یک حوزه و از سوی دیگر، شاعرانی مثل قیصر امین‌پور، منزوی و بهمنی را هم باید در نظر بگیریم.

موافق این نکته هستید که در خصوص ابعاد پژوهشی شعر شهریار، با توجه به نقشی که ایشان، به خصوص در حوزه زبان داشته‌اند، تاکنون قدم موثری برداشته شده است؟ از سوی دیگر، کنگره‌های سالیانه نیز، به نظر نمی‌رسد تاثیر ماندگاری داشته‌‌باشند. 

البته کنگره‌ها بیشتر حالت تشریفاتی دارند. کارهای پژوهشی باید در خارج از این محفل‌ها و توسط اهل فن اجرا شود. معمولاً کنگره‌های ما تا حدودی تشریفاتی هستند و مطالب پژوهشی که در آن مطرح می‌شود، بعضاً زیاد کارآمد و متناسب نیاز و ضرورت‌ها نیست. جای پژوهش زیاد است، ولی غالبا از برنامه‌های تشریفاتی نمی‌توان چنین انتظاری داشت.

رویکرد پژوهشگران ما بیشتر منعطف به نگاه کلاسیک در شعر است

این پژوهش، چه نکاتی را می تواند در بر بگیرد؟

متاسفانه رویکرد پژوهشگران ما بیشتر منعطف به نگاه کلاسیک در شعر است. این در صورتی است که شعر شهریار در بستر کلاسیک بسامد خاصی نداشته‌است. در شعر شهریار، برخی خصوصیات زیاد بارز نیست. مثل پیروی ایشان از حافظ. نمی‌توان گفت ایشان در پیروی از حافظ، کار بسیار بسیار موفق و درخشانی کرده‌است. شعر شهریار، وقتی درخشان و تحول‌آفرین است که تکنیک‌های خاصی را در استفاده از محاوره‌ها و گفتار مردمی به کار برده‌است. به نظرم، زبان، خصوصیات عاطفی و مردمی شعر شهریار می‌تواند بستر پژوهشی مستعدی باشد. یعنی باید آن نکاتی که شعر او را برجسته و نافذ کرده، کشف شود تا شاعران امروز بتوانند از آن بهره بگیرند.

نقش و پایگاه اجتماعی شاعر را در قیاس با معاصران زمان خود، چطور می‌بینید؟

در این مورد خیلی نمی‌توانم اظهار نظر کنم چرا که نیازمند وقوف کامل به کارنامه شهریار و زمینه‌های اجتماعی و محتوایی شعر او است. اما در یک برآیند کلی می‌توان گفت، شهرت شهریار، بیشتر به واسطه اشعار عاشقانه‌اش است تا شعرهای اجتماعی‌اش. فکر می‌کنم در مجموع، برجستگی ایشان در حوزه شعر عاشقانه است. زبان شهریار زبان کلاسیکی است که با مفاهیم عاشقانه قرابت بیشتری دارد. دغدغه‌های اجتماعی شهریار اگر در نحو زبان و خصوصیات فنی، می‌توانست با نوعی تحول همراه باشد، آثار اجتماعی‌ وی نیز بیشتر برجسته می‌شد.

آوازه «شهریار» در افغانستان و تاجیکستان

افغانستان از مهم‌ترین پایگاه‌های شعر فارسی است. شهریار در میان مردم این سامان چه جایگاهی دارد؟

نفوذ عالی شعر شهریار و شهرت خوب وی در خارج از کشور و به خصوص کشورهای همسایه، ویژگی مهمی است که کمتر شاعری در قرن حاضر، از آن برخوردار بوده‌ است. نکته‌ای که شاید برای‌‌تان جالب باشد، این است که در افغانستان و تاجیکستان شعر شهریار بسیار شناخته‌شده‌است. شهریار در افغانستان در حد شاعران برجسته و شناخته‌شده این کشور، مطرح است.

آوازخوانان افغانستان بسیاری از شعرهای شهریار را خوانده‌اند. شعر شاعری که وارد جریان موسیقی یک کشور دیگر شود، نشان از برد وسیع و درخشان شاعرش دارد. «آمدی جانم به قربانت»، «علی ای همای رحمت»، و «نه وصلت دیده بودم کاشکی ای گل نه هجرانت»  که استاد سرآهنگ آن را خوانده‌ بودند، از جمله این آثار است. مخمس شهریار برای غزل معروف سعدی ( من ندانستم از اول که تو بی‌مهر و وفایی) در کتاب درسی افغانستان، به عنوان نمونه قالب مخمس آمده‌است.

حضور شما در ایران و فعالیت‌های ادبی‌تان تقارنی با سال‌های حیات مرحوم شهریار داشته‌است؟ 

آغاز فعالیت های ادبی من، مقارن سال‌ فوت مرحوم شهریار بود. به خاطر دارم که اولین برنامه شعری که پشت تریبون رفتم، مربوط به شب شعری بود که به مناسبت درگذشت شهریار در مشهد، برپا شده بود و مرحوم استاد اوستا و مشفق کاشانی هم از حاضران مراسم بودند.

انتهای پیام/۶۰۰۳۲